Beste Davidsfondsvrienden
Wanneer ik jullie meedeel dat we in verwarrende en onzekere tijden leven, dan trap ik een open deur in. Je kan bezwaarlijk zeggen dat dit een originele openingszin was. Maar de feiten zijn er: er is verwarring troef in ons leven: de oorlogen, de economische onzekerheden, de digitale wereld waarin artificiële intelligentie een steeds grotere rol speelt, de aangekondigde ecologische rampen,… het is allemaal niet gezond voor onze lichaam en geest.
Kijk, zelfs op Davidsfonds-microniveau heerst er verwarring: is dit hier nu een nieuwjaarsbijeenkomst of niet? We hadden op 4 januari al een nieuwjaarstreffen in Rumbeke met een optreden van het muzikale duo LunAcoustic voor een tachtigtal aanwezigen, waar ik de mensen mijn beste wensen mocht overmaken onder meer met een vleugje nieuwjaarspoëzie en nu hebben we een ledenmaaltijd, die in het verleden toch ook als een nieuwjaarsontmoeting gold. Van het goede teveel? Of een illustratie van hoe we ook in het Davidsfonds altijd zoekende zijn naar een nieuwe formule, naar een schot in de roos, naar het evenwicht tussen ernst en luim, muziek en maaltijd. Dat maakt het ook boeiend. We kunnen nooit op onze lauweren rusten, we blijven zoeken en zoekende.
En zo is het met de mens in het algemeen, altijd zoekende, en dat is nog meer het geval in onzekere tijden. De vraag naar wie wij zijn, de vraag naar onze identiteit, klinkt dan nog luider en indringender. En iedereen weet: om de vragen van vandaag te kunnen beantwoorden, moeten we terug naar het verleden. Het is dan ook geen verrassing dat vandaag in Vlaanderen geschiedenis in de actualiteit staat. De kranten schrijven er pagina’s vol over, de kijkers praten erover, de historici ruziën erover. Daar zit Het verhaal van Vlaanderen voor veel tussen.
Ik kom straks op Het verhaal van Vlaanderen terug. Maar er is meer. Op 28 april stelt Erik Verdonck in Roeselare zijn boek voor De Rodenbachs, vechters en verzoeners. En wat melden uitgever Pelckmans en auteur in koor? Het boek vertelt het verhaal van de familie Rodenbach vanaf 1750 tot 1900. Illustere figuren zoals Alexander Rodenbach, Albrecht en Georges Rodenbach enz. komen tot leven in woelige tijden.(…) Ontdek mensen van vlees en bloed. Erik Verdonck is geen historicus maar weet dat een verhaal (weliswaar geschreven op basis van grondig historisch onderzoek) meer lezers zal verleiden dan een streng academisch werk. De best verkopende geschiedeniswerken in Groot-Brittannië zijn de vuistdikke historische romans van Hillary Mantel, bij ons zijn dat De Bourgondiërs van de romanist Bart Van Loo, gevolgd door de eveneens erg verhalend geschreven boeken van journalist-historicus Johan Op De Beeck over onder meer Leopold II en over de Franse geschiedenis. De geschiedenis in de van vorm van een verhaal: zoiets werkt.
De bekende Nederlandse schrijver Ilja Leonard Pfeijffer laat de protagonist in zijn beroemde roman Grand Hotel Europa het volgende zeggen: ‘Verhalen moeten worden verteld omdat verhalen betekenis geven aan de gebeurtenissen en omdat zonder betekenis alles zinloos wordt. Omdat je, als je het verhaal niet vindt in de willekeur, de hoop kunt opgeven dat je ooit nog iets begrijpt. Omdat we mensen zijn, en dat is wat mensen sinds mensenheugenis doen: ze vertellen elkaar verhalen. Als iets cultuur is, dan is dat het: een collectief geheugen van alle verhalen die definiëren wie wij zijn en wat het betekent dat wij mensen zijn. Op de dag dat wij ophouden elkaar verhalen te vertellen, verkruimelt empathie met medemensen, stort het samenwerkingsverband in dat wij samenleving noemen, en zijn wij als personages in een postapocalyptische dystopie overgeleverd aan elkaars overlevingsinstinct’.
Het verhaal van Vlaanderen moest dus verteld worden en dan doe je het ook beter goed, dit wil zeggen met een ruim budget want koken kost geld. Critici sabelden nog voor de eerste aflevering de reeks neer vanwege ‘nationalistische propaganda’. Wij weten wel dat een aantal politici beschaamd is over hun Vlaamse identiteit – ook in Roeselare blijven enkele partijen angstvallig weg van de 11 juli-viering – en de opdracht kwam van de Vlaamse overheid, maar wie de voorbije afleveringen heeft bekeken zal bekennen dat het met die nationalistische propaganda wel heel erg goed meevalt. En natuurlijk worden de zaken veel eenvoudiger voorgesteld dan ze eertijds waren. Bart en Bruno De Wever zijn het zelden met elkaar eens maar beiden beweren stellig dat geschiedenis de meest complexe wetenschap is, in elk geval veel complexer dan de wiskunde. Wanneer je dan 38.000 jaar geschiedenis in tien afleveringen wil weergeven, dringt een subjectieve keuze zich op.
‘Natuurlijk zijn naties constructies, en als dusdanig contingent’, schrijft Luc Devoldere, de vroegere hoofdredacteur van het tijdschrift Ons Erfdeel, nu De lage landen. ‘De natie is een verbeelde gemeenschap, maar dit is niet hetzelfde als een ingebeelde gemeenschap. Sinterklaas bestaat niet, het Sinterklaasfeest wel. Een natie heeft uitgevonden tradities en stichtingsmythen. Maar het is niet omdat tradities uitgevonden zijn, dat ze niet bestaan. En mythen functioneren: als verhalen’.
Het verhaal van Vlaanderen is als reeks onvolmaakt en zal, zoals de makers zelf zeggen, over twintig jaar anders worden samengesteld, maar dat houdt geen mislukking in. Integendeel. Week na week haalt men moeiteloos meer dan een miljoen kijkers. Leerlingen praten erover en stellen vragen in klas. Dat is me nog nooit overkomen met een historisch programma. De reeks zet aan tot nieuwsgierigheid, tot brede kennis, tot interesse, tot inzicht dat in het verleden de tijden ook onzeker en verwarrend waren. Opdracht geslaagd.
En dan heb je nog de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging die, weliswaar in digitale vorm, in een volledig herwerkte versie in het najaar wordt voorgesteld. En niet te vergeten: de Vlaamse Canon, ook al gecontesteerd, door geschiedenisprofessoren nog wel die niet eens weten wat er in zal komen. De voorzitter van de canoncommissie, professor emeritus Emmanuel Gerard, zien zij in hun enge denken als iemand uit de katholieke zuil en de opdracht komt van een N-VA minister, dus voor de universiteitsprofessoren kan daar niets deugdelijks uit voortvloeien, een verbrand project zeg maar. Gelukkig is er nog de wijze Rik Van Cauwelaert, een van de weinigen die in de pers de tegenstanders openlijk durft tegen te spreken. In landen als Nederland, Denemarken en Duitsland, toch een land met een zeer beladen recente geschiedenis, houdt de academische wereld zich momenteel heel intensief bezig met de eigen identiteit. Veel van onze professoren, betaald door de Vlaamse gemeenschap, tonen hiervoor pleinvrees, of erger, afkeer. Toevallig ben ik zijdelings betrokken bij twee thema’s die in de Canon aan bod zullen komen en ik kan u vertellen dat de werking boven elke politieke beïnvloeding staat en dat de commissie uitstekend werk levert. Ooit mag ik daar meer over zeggen.
Hannah Arendt schreef ooit: ‘Het verleden voert niet achteruit maar stuwt naar voren, en in tegenstelling tot wat men zou verwachten is het de toekomst die ons naar het verleden leidt.’ Geen geschiedenis om de geschiedenis, herdenken om te herdenken, maar om te begrijpen, sterker te worden, om een verdere toekomst uit te bouwen. Daarom zullen we in 2025 ons eigen verleden vieren en in de kijker plaatsen: 150 jaar Davidsfonds. Hoe dat precies zal gebeuren, daar denken we nu al over na. Maar het moet. Ook het verhaal van het Davidsfonds kan ons heel veel leren: over hoe Vlaanderen er aan toe was in 1875, over de lange strijd voor gelijke rechten inzake taal en cultuur met vallen en opstaan, over volksverheffing of in onze hedendaagse termen hoe mensen samen brengen rond cultuur in de meest brede zin, over hoe we samen de toekomst kunnen bouwen, identiteit kunnen vormen, een noodzaak in de onzekere en verwarrende tijd waarmee we dit woordje begonnen zijn.
Maar laat ons eerst en vooral samen het glas heffen op verleden, heden en toekomst. Een gelukkig 2023 voor u allen.
Johan Strobbe, voorzitter Davidsfonds afdeling Roeselare
Davidsfonds Roeselare 